Czy warto, żeby psychiatra czytał XIX-wieczny podręcznik psychologii?
Is it worthy for psychiatrist to read the nineteenth century psychology textbook?
Hubert M. Wichowicz1,2, Anna Rybak-Korneluk2
1 Instytut Nauk o Zdrowiu, Akademia Pomorska w Słupsku
Kierownik: dr hab. n. med. Przemysław Kowiański
2 Klinika Psychiatrii Dorosłych, Katedra Psychiatrii, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr hab. n. med. Wiesław Cubała
Streszczenie
Teorie Williama Jamesa obecnie przeżywają renesans, a ich zastosowanie dotyczy nie tylko psychologii, ale i psychiatrii. W prezentowanym artykule przedstawiono przykłady aktualności teorii Jamesa dotyczących badań emocji, pamięci i uwagi. W zakresie emocji częstokroć wykpiwana teoria Jamesa–Langego, wskazująca na niezbędność somatycznych przejawów lęku w wytworzeniu i odczuciu emocji, w sposób zadziwiająco trafny tłumaczy wiele stanów patologicznych (życie uczuciowe ludzi z zespołem zamknięcia, z idiopatyczną ortostatyczną hipotonią, patofizjologią napadów lękowych) i fizjologicznych. W zakresie pamięci James zaproponował jej podział (zgodny ze współczesnym) na pierwotną i wtórną. Był też prekursorem badań nad pamięcią operacyjną i jako pierwszy oszacował jej zakres. Ponadto przewidział asocjacyjny charakter pamięci. Jako jeden z pierwszych badał pamięć autobiograficzną i słusznie podejrzewał jej powiązanie z emocjami oraz motywacją. Nawet pogląd o możliwości wytwarzania się „blizn w mózgu” pod wpływem stresu jest, w świetle współczesnej wiedzy o atrofii niektórych struktur (zwłaszcza hipokampu) po przeżyciu urazu psychicznego, niemalże proroczy. Zaproponowany przez Jamesa podział uwagi na mimowolną (dół–góra) i wolicjonalną (góra–dół) stał się paradygmatem współczesnych badań nad mózgiem, a jego zakres sięga nawet najnowszych koncepcji schizofrenii. Wobec trafności i dalekosiężnych skutków częstokroć prostych spostrzeżeń Jamesa jego dorobek naukowy zasługuje na szersze rozpowszechnienie wśród psychiatrów, zwłaszcza w Polsce, gdzie jego znajomość pozostaje nikła.
Słowa kluczowe: William James, emocje, pamięć, uwaga, historia psychiatrii
Abs tract
The William James’ theories experience a renaissance; there are used not only in psychology but also in psychiatry. The article presents examples of James’ up-to-date theories on the research of emotions, memory and attention. In emotions, the ridiculed James–Lange’s theory, indicating the somatic manifestations of anxiety in the production and perception of emotions, is surprisingly accurately explaining many physiological and pathological conditions (emotional life of people with locked-in syndrome, idiopathic orthostatic hypotension, panic disorder’ pathophysiology). In memory, James suggested distinction between the primary and secondary, congruous with the contemporary differentiation. As the precursor he was the first who estimated working memory’ range. He predicted the associative nature of memory, its relationship with emotions and motivation and investigated autobiographical memory beforehand. Even the idea of “scars on the brain” occurring under stress, in the light of knowledge about the atrophy of certain brain structures (the hippocampus) after trauma is prophetic. In attention, the division into involuntary (bottom–up) and voluntary (top–down) proposed by James is the paradigm of modern brain research with scope reaching the latest concepts of schizophrenia. In view of the relevance and far-reaching consequences of his observations, the scientific achievements of James deserves greater prevalence among psychiatrists, especially in Poland, where its knowledge is dim.
Key words: William James, emotions, memory, attention, history of psychiatry